Neptunova Nevera: Konzerviranje područja bez signala

NASLOV: Neptunova Nevera / REŽIJA I SCENARIO: Katarina Stanković / TRAJANJE: 64’ / DRŽAVA: Srbija, Hrvatska, Poljska / GODINA: 2024.

Dokumentarno ostvarenje Neptunova Nevera govori o stanju (ugroženosti) ekosistema na području ostrva Vis, koje vekovima živi od ribarstva. Formatom i ukupnim vizuelnim rešenjem pogodan produkciji poput National Geographic, film karakteriše raskorak između formalnih odlika, koje nalikuju turističkoj reportaži, i sadržaja, koji pokušava da od zaborava sačuva sliku sociološkog stratuma pre aktuelnih i budućih turističkih i graditeljskih devastacija područja. Okosnicu filma čini priča o privatizaciji (i njenim posledicama) socijalističkog zdanja fabrike za konzerviranje ribe Neptun – glavnog/naslovnog junaka. Kolažiranje arhivskog i snimljenog materijala prati montažna gradacija koja filmski diskurs naviguje od potencijalno epskog do svakodnevno-lirskog pripovedačkog tona.

Priča o fabrici predstavlja podlogu za sučeljavanje (neoliberalnog) kapitalističkog diskursa sa, uslovno rečeno, „primitivnim“ praksama, koje vode poreklo iz doba pre industrijske revolucije, a koje su u tom stanju mogle da budu konzervirane unutar socijalističkog društva. Audiovizuelna artikulacija intervjua potcrtava razliku između novog vlasnika Neptuna i njegove retorike obavijene kurtoaznim floskulama o kulturološkoj razmeni i ekonomskom progresu, i otočkih starosedelaca koji naglas razmišljaju o izumiranju određenog sistema vrednosti, navika i načina života koji dolazi sa masovnim prodirom informatičkog društva u predele faktički nepromenjene još od „doba Isusa Hrista“.

U potkontekstu se iščitava nešto od poruke koju šalje Ivo Andrić svojim izlaganjem O priči i pričanju, o želji za pripovedanjem vođenim „širinom i vedrinom ljudskog duha“. Priča o ribarstvu, snazi vode i krhkosti kamena spaja različite ideološke tačke gledišta, dok kroz priču o pričanju, o važnosti razgovora koja paradoksalno jenjava sa novom informatičkom revolucijom, film ukazuje na (opet paradoksalno) upitan uticaj savremenih komunikacionih medija na ljudsko pamćenje. Funkcija memorije unutar prevashodno biološkog održanja vrste čini osnovu za razmatranje pitanja opstanka čoveka unutar njegovog prirodnog okruženja koje se menja ponekad neshvatljivom brzinom. U skladu sa tim, film propituje neke od bitnih (filozofskih) tema današnjice poput ekološkog pitanja i njegovih implikacija unutar i van sistema. Prikazanim i intervjuisanim žiteljima Vis-Komidže zajednička je svest o neraskidivoj povezanosti, u određenoj meri i zavisnosti, kao i odanosti prirodnom okruženju i onome na čemu rastu od pamtiveka – vodi, kamenu i ribi. Arhivski materijal nudi vizuru iz prošlosti koja u harmoničan odnos postavlja industrijsku proizvodnju i prirodni rast, nasuprot (suštinski) neekonomičnoj monetizaciji prirodnih dobara zarad stranog kapitala. Kao alternativno rešenje unutar savremenog političkog diskursa, film nudi i prizmu neomarksističkog teoretičara Srećka Horvata, koja ističe značaj endemski konzerviranih oblasti kao kontrateže poretku čiji prerogativ jeste univerzalizujuće surveillance society.

Povezujući atmosferu i tematiku, višeznačni naslov filma prvom rečju aludira na rimskog boga mora i istoimenu fabriku za konzerviranje ribe, dok se drugom potencijalno referiše na film Nevjera Vladimira Pogačića (1953), snimljen po motivima drame Ekvinocij Iva Vojnovića. Ne slučajno, Pogačićev film predstavlja referentnu tačku, makar utoliko što najavljuje narativno oslanjanje na sliku prirode i tematsko aludiranje na neveru koja u oba slučaja dolazi sa „Amerikancem“, priči pridodajući melodramsku intonaciju.

Neptunova Nevera ambiciozno pokušava možda previše toga da stavi u jednu razglednicu, pohranjujući vedre portrete onih bez kojih ta razglednica ne bi ni postojala. Film je prikazan na festivalu Beldocs u okiru istog slota sa kratkometražnim filmom Minel Tare Gajović, čija se kompaktna forma zasniva na ređanju slojeva arhivskog i snimljenog materijala koji kontrastiraju sećanje na period aktivnog delovanja ripanjske fabrike za proizvodnju elektrotransformatora sa njenim sadašnjim ostacima. Tako kontekstualizovan, film Katarine Stanković tematski se može posmatrati u širem korpusu dokumentaraca o postsocijalističkoj refleksiji nad stanjem zajednica koje (ne) opstaju u svojim malim ekosistemima poniklim u okolini nekadašnjih privrednih/industrijskih hramova.

   Tekst je nastao zahvaljujući podršci udruženja UFUS AFA Zaštita koje je podržalo projekat „Filmoskopija“ na Konkursu za kulturna davanja za 2024. godinu.

   Naslovna fotografija iz filma Neptunova Nevera: Beldocs promo.